Huyện đảo Phú Quý được xác định là một trong những đảo trọng điểm của hệ thống các đảo của Việt Nam. Nằm trên tuyến giao thông đường thuỷ nội địa và quốc tế, cách thành phố Phan Thiết 120km về hướng Đông Nam. Phú Quý là quần đảo gồm 10 hòn đảo lớn nhỏ, trong các hòn đảo nằm xung quanh đảo Phú Quý, hòn Tranh có diện tích lớn nhất và đây cũng là nơi thu hút nhiều du khách đến thhăm quan chiêm ngưỡng những cảnh đẹp còn mang đậm nét hoang sơ và lãng mãn.
Hòn Tranh, một hòn đảo nhỏ nằm giữa bốn bề sóng vỗ, cách đảo lớn (Phú Quý) khoảng 15 phút đi xuồng máy. Hòn Tranh nổi lên như một niềm kiêu hãnh giữa đại dương bao la ngập sóng. Gọi là hòn Tranh, vì lúc xưa nơi đây mọc nhiều cỏ tranh, người dân từ hòn lớn qua hòn Tranh làm rẫy, cắt cỏ tranh về lợp mái nhà. Theo những người cao tuổi ở đảo kể lại: “trước đây, hàng năm vào mùa gió Bấc, hải vật thường tấp vào bãi nồm của hòn Tranh, người ta lập đội Hải Môn để đi lấy. Trên hòn Tranh có Miếu thờ một vị tướng đã bảo vệ cho Nguyễn Phúc Ánh khi bị quân Tây sơn truy đuổi, được sắc vua Minh Mạng phong chức “Bắc Quân Đô Đốc Phủ Chưởng Phủ Sư Tạng Thái Bảo Trấn Thủ Quân Chi Thần”. Năm 1976, Tôn Thất Quỳ, nha phái viên hành chính của chế độ cũ đặt thêm trong Miếu thờ ảnh Vua Gia Long.
Đi dọc theo ven biển phía Nam hòn Tranh, ta sẽ đến vũng Gấm, vũng Bàn, mũi Xương cá, vũng Phật…nơi đây có nhiều loại đá bột, có thể khắc tượng rất tốt. Tượng Thích Ca Mâu Ni ở Linh Sơn Trà (tức chùa Linh Quang Tự) ở xã Tam Thanh, được ông Huỳnh Khâm tạo bằng loại đá này vào đầu thế kỷ XX. Hòn Tranh còn có hang Cò Nước và hang Cò Khô là nơi nghỉ đêm của nhà họ cò. Trong hang cò Khô có nhiều hốc đá vào mùa gió Bấc, cò thường về đây để sinh sôi nảy nở. Nơi đây, năm 1945 dân đảo Phú Quý tập trung vũ khí để chuẩn bị khởi nghĩa giành chính quyền.
Dọc theo bãi trước phía Tây hòn Tranh, là một dải cát trắng mịn đậm nét hoang sơ và lãng mạn. Du khách đến hòn Tranh để hoà nhập với thiên nhiên, thả hồn theo lời ru của gió, đắm mình trong sự mát dịu của nước biển trong xanh, hoặc có thể ngẩn ngơ khi hoàng hôn rắc đầy trên sóng. Một vẻ đẹp không kiêu xa nhưng quyến rủ. Hòn Tranh còn có rừng dương và những cây phong ba, dứa dại…đang non tô mơm mởm vươn mình đón nắng và gió của trời và đại dương bao la, với sức sống mãnh liệt, chịu thương, chịu khó như những người lính đóng quân trên hòn đảo nhỏ này. Một điều lý thú, khách đến đây có thể trải bạt ngồi quây quần bên nhau để thưởng thức những món ăn dân dã mà tuyệt vời của biển.
Trên đảo hòn Tranh, một hệ thống đường bê tông hóa được làm bao quanh đảo thật kiên cố. Động thực vật ở hòn Tranh cũng vô cùng phong phú, dứa dại là nguồn thực phẩm quý bổ dưỡng, hệ thống bụi rậm là nơi cư ngụ cho một số loại động vật trên cạn như: Tắt Kè, Rắn biển, Thằn lằn đá, cua Dẹp…Đến với hòn Tranh của đảo Phú Quý, du khách có dịp tận hưởng một không khí trong lành, làn nước biển trong xanh, du khách có thể thỏa thích bơi lặn dưới đáy biển chiêm ngưỡng những dãy san hô kỳ thú, ngoài thú tắm biển, du khách còn tự tạo cho mình thú vui đi bắt cua, ghẹ trong các gộp đá ven biển hoặc bắt ốc các loại. Đây là những món ăn ngon lạ để du khách nặng lòng với hòn Tranh.
Ngoài những cảnh đẹp thiên nhiên, du khách đến với hòn Tranh sẽ thật cảm động trước tình cảm của những người lính Hải quân lúc nào cũng nhiệt tình đón và giới thiệu cảnh quang với khách. Trưa đến, nếu muốn du khách có thể tổ chức ăn trưa dưới những tán cây phong ba do lính đảo trồng nhằm tạo màu xanh cho đất. Trong bữa ăn, vui chuyện người lính sẵn sàng kể những chuyện vui, buồn trên đảo với khách. Mặc dù còn nhiều khó khăn, thiếu thốn về tinh thần, nhưng với sự động viên và những tình cảm sâu đậm từ đất liền, cán bộ chiến sĩ càng có thêm sức mạnh để vượt qua những khó khăn, quyết tâm hoàn thành nhiệm vụ, bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.
Đứng bên đảo hòn Tranh, phóng tầm mắt về hòn lớn (đảo Phú Quý) là cảng tàu sầm uất và đồi dương xanh rì bên dải cát trắng. Những tháng trời êm, biển lặn, dân địa phương mỗi lần ra đảo hòn Tranh mang theo cả bếp, nồi, bắt cá, cạy hào rồi tự chế biến thành các món luộc, nướng tươi ngọt giữa biển trời mà cảm nhận sự sảng khoái của thiên nhiên. Một chút phiên lưu, mạo hiểm của chuyến du lịch bụi hết sức rẻ tiền nhưng đầy thú vị, du khách sẽ thoải mái tham quan, khám phá biết bao điều kỳ thú của đảo hòn Tranh.
Những năm gần đây, hòn Tranh đang dần trở thành điểm đầy hứa hẹn về đầu tư du lịch sinh thái biển của huyện đảo Phú Quý. Nhằm khai thác tiềm năng phong phú và đa dạng của hòn Tranh. Với cơ chế, chính sách thông thoáng, khuyến khích đầu tư vào du lịch của Trung ương và tỉnh, huyện Phú Quý mong nhận được sự hợp tác của các doanh nghiệp trong và ngoài nước cùng đến với vùng đất đầy hứa hẹn và hấp dẫn của hòn Tranh Phú Quý.
Bài và ảnh: Thanh Đảo